Efekt utopionych kosztów, red. Agnieszka Doda-Wyszyńska, Marcin Oleś (Kamera Kultura 2)

Współczesne badania nad ludzkimi zachowaniami potwierdzają tezę, że Homo sapiens nie jest racjonalny, lecz tylko racjonalny bywa, a najczęściej wykorzystuje swoją racjonalność w sposób paradoksalny, dla wytłumaczenia się z nieracjonalnych zachowań.
O tym, jak trudno z nieracjonalnych zachowań zrezygnować, opowiada pierwszy z tekstów Kamera Kultura II. W filmie Dawno temu w Ameryce Sergio Leone sięga po stereotyp lojalnego przestępcy, który w imię dobrze rozumianej przyjaźni sukcesywnie traci wszystko, na czym kiedykolwiek mu zależało: przyjaźń, miłość, pieniądze, wreszcie honor. Leone, opowiadając nam o półświatku, stawia w swym opus magnum kluczowe pytanie (kluczowe także dla niniejszego tomu): czy warto dochowywać wierności zasadom (nawet tym wzniosłym) wtedy, kiedy narażają nas one na ustawiczne straty?
Książka zawiera 11 analiz dzieł filmowych w perspektywie aksjologicznej, w kontekście pytania o psychologiczny mechanizm nazywany efektem utopionych kosztów. Dobór filmów jest arbitralny i zależny od poszczególnych autorów. Gdy filmowy zestaw został ustalony, autorzy zechcieli nawiązywać wzajemnie do wybranych przez siebie filmów.
Tematem przewodnim tomu jest powszechna skłonność do obrony podjętych przez nas decyzji mimo ponoszonych z tego powodu strat. Efekt ten pojawia się przede wszystkim w wyniku różnego rodzaju napięć pomiędzy planamia a realizacją, jednostką a społeczeństwem oraz ludzką emocjonalnością a racjonalnością. Mimo ponoszonych strat z powodu podjętej decyzji jednostka z niechęci do zmiany tej decyzji, a ogólnie – z powodu niechęci do zmiany, trwa w sytuacji przynoszącej raczej straty niż korzyści. Fenomen ten tłumaczy ekonomia behawioralna, skupiona na odrzuceniu prymatu racjonalności na rzecz motywów emocjonalnych (Richard H. Thaler). Starsze koncepcje racjonalności nazywały człowieka homo œconomicus, zakładały, że kieruje się on użytecznością i egoistycznym interesem, a jego wybory oparte są na zdobywaniu informacji, jak zwiększać swoją efektywność.

(ze Wstępu)

Publikacja dostępna online w formacie pdf w poniższej zakładce