Grzeczność w różnych językach i kulturach / Politeness in different languages and cultures, red. Ilona Koutny, Agata Wolarska-Sobocińska

Przedmiotem prezentowanej monografii jest grzeczność, w tym grzeczność językowa, charakteryzująca komunikację międzyludzką w różnych grupach narodowych, rozpatrywana z perspektywy językoznawczej. W poszczególnych częściach omówione zostaną zwroty grzecznościowe (między innymi pozdrowienia i prośby), towarzysząc im adresatywy oraz współwystępujące z nimi elementy metakomunikacji. Normy grzecznościowe obejmujące językowe zachowania grzecznościowe są częścią norm obyczajowych wypracowanych przez każde społeczeństwo i jako takie podlegają zmianom związanym z rozwojem lub zanikiem charakterystycznych dla danej grupy obyczajów. Posiadają też szeroko rozumianą, często wielowiekową,tradycję.

Przytoczony na wstępie cytat z polskiego wieszcza wskazuje na złożoność problematyki związanej z grzecznością, równocześnie uświadamia nam, że była ona dostrzegana i opisywana dużo wcześniej niż językoznawcy zainteresowali się tymi zagadnieniami jako przedmiotem analiz. Prowadzone od XX wieku badania nad pojęciem grzeczności językowej, formuł grzecznościowych i szeroko pojmowanego kontekstu pragmatycznego komunikacji stanowią obszerny i zróżnicowany materiał, którego przegląd i podsumowanie nie jest rzeczą prostą. Różnorodność tę zawdzięczamy złożoności prowadzonych badań, przyjętej przez badaczy metodologii oraz temu, że przedmiot badań – grzeczność – wymyka się jednoznacznym schematom i jest trudna do zdefiniowania, pomimo, że każdy kompetentny użytkownik danego języka potrafi rozróżnić jej formy i sposób stosowania. Warto również wskazać na fakt, że zjawiskiem grzeczności zajmują się naukowcy różnych dziedzin, często prowadząc badania interdyscyplinarne.(...)

Prezentowana książka, trzeci element serii Cross-linguistic and Cross-cultural Studies Instytutu Etnolingwistyki UAM, ma na celu przedstawić grzeczność językową w różnych językach – będących w ofercie dydaktycznej Instytutu – od strony praktyczniej, jakże istotnej dla dydaktyki języków obcych. W pierwszej kolejności autorzy – w większości native speakerzy danego języka – przeanalizują normy obowiązujące podczas komunikacji odbywającej się w danym języku oraz zależność tych norm od faktorów takich jak wiek, płeć, status społeczny interlokutorów, zażyłość ich relacji oraz przynależność do wybranej grupy (jak np. ruch społeczny, polityczny, zespół sportowy, hobby, etc.). Również konkretna sytuacja komunikacyjna oraz rola nadawcy i odbiorcy komunikatu (np. nauczyciel i uczeń, lekarz i pacjent, itd.) mogą warunkować dobierane przez nich formy grzecznościowe. Grzeczność odgrywa ważną rolę w relacjach międzyludzkich, wyraża się w używanym języku i towarzyszącej mu metakomunikacji. Pojawia się od początku interakcji (formuły powitania i towarzyszące im formy adresatywne), szczególną rolę spełnia w prośbach i odmowach. Niestosowanie się do norm kulturowych, bądź ich łamanie prowadzi do obrażenia interlokutora (akt zagrażający twarzy odbiorcy) co jest jednoznaczne z brakiem osiągnięcia celu przez nadawcę.

Klasyczne rozróżnienie T/V (tzn. nieformalna i formalna forma) jest zazwyczaj używane w kontekście języków i kultur europejskich. W przypadku języków azjatyckich rozróżnienie jest bardziej szczegółowe, mamy do czynienia z bardziej skomplikowanymi formami grzeczności, które wpisują się w szeroko pojętą honoryfikatywność. W prezentowanej publikacji możemy prześledzić grzeczność językową występującą w językach należących do różnych kultur: europejskiej, azjatyckiej (dalekowschodniej), arabskiej i afrykańskiej, tom kończy rozdział o grzeczności na poziomie międzynarodowym. Celem autorów nie było symetryczne opracowanie poszczególnych zagadnień w każdym z omawianych języków – lecz raczej subiektywny dobór interesujących aspektów poszczególnych norm kulturowych i obyczajowych przejawiających się w grzeczności językowej.

(ze Wstępu)

Publikacja dostępna online w formacie pdf w poniższej zakładce: Załączniki