Maciej Sokołowski-Zgid, Wizerunki kobiecości i męskości w podręcznikach edukacji wczesnoszkolnej

Podjęcie przeze mnie badań nad wizerunkami kobiecości i męskości w podręcznikach edukacji wczesnoszkolnej jest wynikiem z jednej strony przekonania o konieczności włączania kategorii rodzaju do rozważań nad edukacją, a z drugiej – dostrzeżenia potrzeby kontynuowania prac badawczych, które na polu pedagogiki rodzaju rozwijane są przez polskie_ich pedagożki_gów. Za szczególnie ważne uznaję analizy dotyczące podręczników szkolnych. Płynące z nich wnioski przyczyniają się do poszerzenia krytycznej wiedzy o treściach książek szkolnych, a także do wzmożenia zainteresowania miejscem i rolą podręcznika w edukacji rodzajowej. Przede wszystkim jednak pokazują, że podręczniki nie są wolne od stereotypów płciowych, co wobec faktu powszechności ich użycia może stanowić istotny czynnik sprzyjający powstawaniu i utrwalaniu nierówności między kobietami a mężczyznami. Dzięki analizom tego obszaru rzeczywistości otwiera się też możliwość przyjrzenia się relacjom między kobiecością a męskością we współczesnym społeczeństwie. Funkcjonują one w ramach kultury patriarchalnej, w którą z definicji wpisana jest niesymetryczność rodzajowa, jednak zarówno w skali globalnej, jak i lokalnie mogą one przybierać różną formę, a także ulegać przemianom. Ronald Inglehart i Pippa Norris w pracy Wzbierająca fala wskazują na ogólnoświatowy wzrost równouprawnienia, który wiąże się z rozwojem społecznym na poziomie ekonomicznym i kulturowym. Zauważają oni, że sztywny podział ról płciowych charakterystyczny jest dla społeczeństw agrarnych, a wraz ze wzrostem industrializacji ulega on rozluźnieniu na rzecz modelu względnie egalitarnego w społeczeństwach postindustrialnych. Poparcie dla równości kobiet i mężczyzn zwiększa się także wraz ze wzrostem wykształcenia społeczeństwa oraz spadkiem jego religijności (choć jak zauważają autorki_rzy, większy wpływ na wzrost równouprawnienia od stopnia religijności ma rodzaj wyznawanej religii). Z jednej strony mamy więc do czynienia z ogólnoświatową tendencją wzrostu równouprawnia sprzęgniętego ze zmianą społeczną na poziomie ekonomicznym i kulturowym, z drugiej jednak istnieje szereg czynników, które decydują o wzmocnieniu tradycyjnego podziału ról i zachowaniu relacji między kobietami a mężczyznami opartej na nierówności. Występują one w społeczeństwach mniej zamożnych, kulturowo zorientowanych na restrykcyjną religijność. W skali lokalnej zauważalne są również zwroty w rozwoju równouprawnienia, co ma związek głównie z czynnikami politycznymi: wprowadzaniem restrykcyjnego prawa regulującego sprawy obyczajowe i związane z kontrolą urodzeń. W wyniku tego dostrzegalne są duże różnice między krajami europejskimi, na tle których Polska nadal hołduje tradycyjnemu modelowi relacji międzypłciowych. Mimo tego jednak „wzbierająca fala” równouprawnienia dociera także do Polski. Obserwowanie zakresu tej zmiany możliwe jest na wielu obszarach. Z racji podejmowanej przeze mnie problematyki za interesujący w tym kontekście uważam obszar edukacji, ze szczególnym uwzględnieniem podręczników szkolnych. Wizerunki kobiecości i męskości, z którymi można się w nich spotkać, są z jednej strony odbiciem stanu relacji międzypłciowych w społeczeństwie, z drugiej mają potencjał kreowania zmian w mentalności ich użytkowniczek_ków. Są więc tekstami kultury, w których dostrzec można zmieniającą się rzeczywistość społeczną, odgrywającymi jednocześnie rolę stymulującą bądź hamującą rozwój postaw równościowych w młodym pokoleniu.

(ze Wstępu)

Publikacja dostępna online w formacie pdf w poniższej zakładce: Załączniki