Tomasz Gajownik, Działalność informacyjna attaches wojskowych II Rzeczypospolitej w krajach bałtyckich. Siły zbrojne Finlandii, Estonii i Łotwy w okresie międzywojennym

Celem pracy jest przedstawienie działalności informacyjnej (ewidencyjno-studyjnej) attachés wojskowych II Rzeczypospolitej w Łotwie, Estonii i Finlandii w zakresie ich potencjału militarnego w okresie międzywojennym. Odbudowa niepodległego państwa polskiego wiązała się nie tylko z potrzebą zjednoczenia ziem poszczególnych zaborów po 123 latach niewoli, ale także z stworzeniem skutecznego narzędzia realizacji określonych celów polityki zagranicznej. Mimo konfliktu, który pojawił się na przełomie 1918 i 1919 roku między Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu, a Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim i podporządkowanym mu Ministerstwem Spraw Zewnętrznych o miano naczelnego ośrodka decyzyjnego polityki zagranicznej, tworzona służba dyplomatyczna dysponowała zapleczem ludzkim w postaci grupy dyplomatów z poważnym doświadczeniem w służbie rosyjskiej, austro-węgierskiej lub niemieckiej. Ich głównym zadaniem było godne reprezentowanie interesów państwa polskiego poza granicami kraju, ale w zakresie spraw cywilnych. W czasie, kiedy Rzeczpospolita toczyła walki praktycznie ze wszystkimi sąsiadami, a ich charakter nasilał się, istotną rolę odgrywały czynniki wojskowe. Dlatego szybko, w odpowiedzi na potrzeby, powołano do życia w październiku 1918 roku pion wojskowej służby dyplomatycznej w postaci sekcji attachés wojskowych w Wydziale II (wywiadu i kontrwywiadu) Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Faktycznie w tym momencie ustanowienie zagranicą placówki wojskowej wiązało się z uznaniem de iure państwa polskiego, a takie decyzje zaczęły zapadać dopiero na przełomie 1918 i 1919 roku. Pierwsze ataszaty, w liczbie czterech, powołano do życia w styczniu 1919, kolejne w ciągu następnych miesięcy. Powierzenie zadań związanych z organizowaniem i prowadzeniem nadzoru wojskowych placówek dyplomatycznych służbie wywiadowczej okazało się trwałym posunięciem i do momentu wybuchu II wojny światowej, to Oddział II Sztabu Generalnego/Głównego Wojska Polskiego odpowiadał za właściwe funkcjonowanie sieci placówek wojskowych. W zakresie spraw zlecanych attachés, poza oficjalnym reprezentowaniem Rzeczpospolitej Polskiej i Wojska Polskiego, leżały kwestie związane z sytuacją polityczno-wojskową państwa w którym byli akredytowani, sprawy ekonomiczne i społeczne, penetracja obcych środowisk emigracyjnych, a także obserwacja sytuacji emigracji polskiej.

(Ze wstępu)