Olga A. Kotowska-Wójcik, Marta Luty-Michalak, Ojciec współczesny – na skrzyżowaniu oczekiwań i rzeczywistości, tom I: Między rodziną a pracą – w poszukiwaniu czasu

Do połowy lat siedemdziesiątych XX wieku studia nad męskością (men’s studies lub masculinity studies) były niemalże nieobecne w dyskursie akademickim. Było to związane z rozwojem feminizmu, studiów nad kobiecością (women’s studies) i studiów nad płcią kulturową (gender studies). Z drugiej jednak strony – to właśnie feminizm oraz studia nad kobiecością znacząco wpłynęły pod koniec XX wieku na rozwój badań, których celem jest dostarczenie wiedzy na temat męskości. Wpływ taki miała też refleksja nad kobiecością podjęta w kontekście swoistej walki z dualistycznym podziałem świata społecznego na dwie sfery – prywatną (domową), do której zgodnie z tradycyjnym poglądem przypisywano kobiety, oraz publiczną, z której niejako je wykluczono w związku z dominującą tu rolą mężczyzn. Ponadto przemiany społeczno-kulturowe obserwowane w państwach rozwiniętych w ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci doprowadziły zarówno do zmiany tradycyjnych wzorów męskości oraz kobiecości, jak również do przemian we wzajemnych relacjach kobiet i mężczyzn, co w dalszej konsekwencji przyczyniło się również do rozwoju studiów nad męskością. Nie bez znaczenia pozostały jednocześnie przemiany w zakresie życia małżeńsko-rodzinnego, takie jak: wzrost liczby związków kohabitacyjnych oraz rozwodów, oddzielenie sfery seksualności od reprodukcji, oraz przemiany w zakresie seksualności. Wspomnieć należy tu również o wzroście aktywności zawodowej kobiet oraz ich pozycji społecznej na skutek powszechnego dostępu do edukacji, który spowodował, iż wśród absolwentów szkół wyższych większość stanowią właśnie kobiety. Istotny okazał się także rozwój techniki, wskutek którego uznawana dotąd za typowo męską cechę siła fizyczna straciła swoje znaczenie w procesie produkcji i pracy.

Wiek XX określany jest w literaturze przedmiotu jako wiek równouprawnienia oraz emancypacji kobiet. To właśnie wtedy coraz powszechniej i śmielej głoszono hasła nawiązujące do walki płci i obrazu kobiety jako ofiary. Kobiety stopniowo zyskiwały coraz więcej praw i przywilejów, a ich pozycja zawodowa i społeczna zyskiwała na wartości. Praca zawodowa stała się przywilejem nie tylko mężczyzn, ale także kobiet, które wskutek coraz częstszej nieobecności w domu delegowały część swoich obowiązków. Jak wskazuje Dorota Kornas-Biela „kobiety przyjęły męską koncepcję realizacji siebie w świecie i satysfakcji z udanego życia […]. Tendencji do maskulinizacji kobiet towarzyszy jednocześnie feminizacja mężczyzn, poszerzenie sprawowanych przez nich funkcji o typowo kobiece, zniewieścienie, osłabienie tożsamości męskiej”. Autorka pisze wręcz o kryzysie kobiecości i macierzyństwa oraz męskości i ojcostwa. Nie jest w tym stwierdzeniu osamotniona. Jak podkreśla Zbyszko Melosik: „kulturowy niepokój – wokół męskości i jej definicji – narasta niemal z każdym rokiem tworząc (ów tytułowy) »kryzys męskości«. Potwierdzany jest on przez proces emancypacji kobiet i zacieranie się różnicy między rolami pełnionymi przez przedstawicieli obu płci – na wszystkich płaszczyznach życia społecznego i osobistego. Potwierdzany jest przez narastającą krytykę słabości i wad mężczyzn”. Jest to kryzys męskości postrzeganej w sposób tradycyjny, zgodnie z którym męska tożsamość, opozycyjna do tożsamości kobiecej, wiąże się z siłą fizyczną, agresywnością, szybkością, stanowczością, dominacją nad innymi, racjonalizmem w myśleniu i działaniu, siłą czy też zadaniowością.

Takie tradycyjne postrzeganie męskiej tożsamości płciowej warunkuje definiowanie roli mężczyzny w życiu rodzinnym i w społeczeństwie. W tradycyjnym ujęciu mężczyzna postrzegany jest jako główny żywiciel rodziny, którego najważniejszym zadaniem jest praca zawodowa. Jednakże współcześnie od mężczyzn oczekuje się także coraz większego zaangażowania w życie rodzinne oraz domowe. Coraz częściej tradycyjny model męskości przeciwstawiony zostaje nowemu modelowi, w którym mężczyzna powinien być silny i odpowiedzialny, a zarazem troskliwy i empatyczny. Kobiety pragną, aby mężczyźni byli ich życiowymi partnerami oraz troskliwymi ojcami. Jednoczesne funkcjonowanie w społeczeństwie wielu sprzecznych ze sobą modeli męskości może prowadzić do trudności w kreowaniu swoistych ról życiowych, co w konsekwencji wywoływać może w konkretnych przypadkach konflikt ról. Istotne są tutaj dwa czynniki, które pogłębiają to zjawisko. Pierwszym z nich jest potrzeba sukcesu i władzy – od mężczyzny oczekuje się osiągnięcia sukcesu zawodowego i wysokiego statusu społecznego zdobytego na drodze współzawodnictwa i rywalizacji. Drugi czynnik określany jest jako konflikt pomiędzy pracą a życiem rodzinnym i występuje, gdy jednostka odczuwa trudności z równoważeniem czasu poświęcanego na pracę zawodową oraz czasu poświęcanego rodzinie i na odpoczynek. Oba czynniki mają niebagatelny wpływ na funkcjonowanie mężczyzn tak w rodzinie, jak i w społeczeństwie. Otóż, ci mężczyźni, którzy doświadczają wyżej wymienionych konfliktów, częściej cierpią na depresję, odczuwają lęki, są neurotyczni, utrzymują gorszej jakości relacje społeczne oraz posiadają niską samoocenę. Ponadto prezentują oni częściej tradycyjne postawy wobec kobiecych ról płciowych i wybierają model tradycyjnego funkcjonowania w rodzinie.

(Ze wstępu)