Między światem realnym a wirtualnym. Mieszkańcy Warszawy w czasie pandemii, pod redakcją Sławomira H. Zaręby i Joanny Wróblewskiej-Skrzek

Procesy społeczne zachodzące w przestrzeni wielkomiejskiej fascynowały i fascynują badaczy od lat [Jałowiecki, Szczepański, 2002]. Specyfika wielkich miast jest interesująca zarówno pod kątem zachodzących w niej procesów metropolizacyjnych, przestrzennych, jak i społecznych. Wielkie miasto i życie w nim jest bardzo specyficzne i ma równie wiele wad co zalet. Przyciąga i kusi rynkiem pracy, perspektywami, szansami rozwoju, dostępnością kultury i rozrywki, różnorodnością i mnogością kontaktów oraz społecznych interakcji. Z drugiej strony życie w takich miejscach pędzi szybciej i bywa bardziej stresujące. Jak pisał Georg Simmel, życie w wielkim mieście to „natłok szybko zmieniających się obrazów, nieciągłość i zróżnicowanie doznań jednocześnie bombardujących świadomość, nieoczekiwane wrażenia. Takie właśnie warunki psychologiczne stwarza wielkie miasto, takich bowiem wrażeń dostarcza nam każde przejście przez ulicę, obserwacja tempa i różnorodności życia gospodarczego, zawodowego, społecznego. Wielkie miasto [...] żąda, stanowi jaskrawy kontrast małego miasteczka i wsi, gdzie życie zmysłowo-duchowe zachowuje powolny, zwyczajny, równomierny rytm” [Simmel, 2006: 115].
11 marca 2020 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła stan globalnej pandemii COVID-19, co wpłynęło w sposób niewyobrażalny na funkcjonowanie miast i metropolii. Z jednej strony często uwypuklało to problemy, które już istniały, z drugiej przeniosło typowo miejską przestrzeń i tempo życia ze świata realnego do wirtualnego. Szybki wzrost pozytywnie zdiagnozowanych przypadków, ciężki przebieg choroby, a następnie wzrost liczby wtórnych ognisk zapalnych w wielu krajach na całym świecie wymusił zastosowanie bezprecedensowych zakazów dotyczących podróży, implementację polityki „zostań w domu” oraz zakaz zgromadzeń. Z dnia na dzień zostały zamknięte bary, restauracje, hotele, szkoły i uczelnie. W miarę możliwości pracę stacjonarną zastąpiono trybem zdalnym lub hybrydowym. Ograniczono komunikację miejską i zminimalizowano wszelką formę interakcji społecznych. Ulice opustoszały. Podjęte działania miały na celu powstrzymanie rozprzestrzeniania się pandemii koronawirusa i mimo realizacji nadrzędnego celu, jakim jest ratowanie życia ludzkiego, wywołały poważne reperkusje finansowe, ekonomiczne i społeczne.
Głównym asumptem do podjęcia prowadzonych badań była próba nie tylko uchwycenia krytycznego momentu przejścia mieszkańców Warszawy do świata wirtualnego, ale i późniejszego życia w nim. Kluczową kwestią było ustalenie, w jaki sposób warszawiacy balansują pomiędzy światem realnym a wirtualnym oraz w których płaszczyznach życia napotkali największe trudności. Analizie poddana została zawodowa, społeczna, rodzinna, ale i religijna sfera warszawiaków w dobie pandemii. W celu rozpoznania stopnia, w jakim mieszkańcy Warszawy odnajdują się w pandemicznej rzeczywistości, zaproponowane narzędzie badawcze oparte zostało na dwóch zasadniczych mechanizmach:
1) odnosi się do dwóch punktów w czasie: przed pandemią i w jej trakcie;
2) poruszane kwestie zawieszone są na kontinuum między światem wirtualnym a realnym.
Wykorzystane narzędzie badawcze zaprojektowano w oparciu o pozytywistyczne podejście do rzeczywistości społecznej, traktując ją jako obiektywną i zewnętrzną. Koncentruje się na analizie związków i porządku między wybranymi elementami (zmiennymi) tej rzeczywistości, a trójskładnikowa kategoria postawy [Nowak, 1973] stworzyła perspektywę, która była podstawowym kryterium analitycznym. Tak skonstruowane stanowisko badawcze pozwala bowiem na definiowanie i identyfikowanie elementów badanej rzeczywistości społecznej.

(ze Wstępu)

Publikacja dostępna online w formacie pdf w poniższej zakładce: Załączniki