Oliwia Wyrzykowska, Jan Zapolski-Downar, Młodzieżowa samorządność w Polsce. Analiza i dalsza perspektywa

W 2001 roku, wraz z nowelizacją ustawy o samorządzie gminnym, młodzieżowe rady gmin zostały umocowane prawnie. Jednakże to nie oznaczało jeszcze, że w każdej gminie powstała taka rada. Nadal w większości z nich nie ma organu reprezentującego młodzież, a przecież młodzieżowe rady są głosem, który mówi o potrzebach, interesach, problemach społecznych młodych obywateli, którzy najczęściej jeszcze nie mogą brać biernego udziału w wyborach, a także samodzielnie wybierać przedstawicieli do władz samorządowych.
Rok 2020 zapadnie nam wszystkim w pamięci jako czas pandemii SARS-CoV-2, która również wpłynęła na funkcjonowanie i powoływanie młodzieżowych rad. Jednakże jednym z jej skutków jest nowelizacja ustawy o samorządzie gminnym, ustawy o samorządzie powiatowym, a także ustawy o samorządzie województwa, uchwalonej w 2021 roku, która znacząco zmieniła pozycję młodzieżowych gremiów. Jest to kamień milowy, który zdefiniuje działalność młodzieżowych rad w najbliższych latach, a zapewne dekadach. W publikacji staramy się ocenić nowelizację prawa. Była ona długo wyczekiwana przez młodzież, która w tej sprawie prowadziła wieloletnie działania, których opisu również tutaj nie mogło zabraknąć.
Funkcjonowanie młodzieżowych rad nie jest jednolite, ustawodawca pozostawił w tym zakresie dużą dowolność, zarówno przed nowelizacją z 2021 roku, jak i po niej. Można powiedzieć, że w zasadzie każda rada działa trochę inaczej. Metody działania i sposób funkcjonowania są przedmiotem badań i analiz, które podjęliśmy w niniejszej książce. Mogą one być przykładem dla rad, które będą dopiero powstawać, inspiracją dla tych, które już funkcjonują, ale przede wszystkim stanowią podsumowanie 20 lat młodzieżowych rad w Polsce.
Temat młodzieżowych gremiów tworzonych przy jednostkach samorządu terytorialnego jest bardzo rozległy, jednakże staraliśmy się w jak najbardziej przystępnej i skondensowanej formie scharakteryzować i usystematyzować ich historię, a także sposób, w jaki teraz funkcjonują. W opracowaniu posługiwaliśmy się przede wszystkim metodą dogmatyczno-językową, ale również historyczną i celowościową.
Czy młodzieżowe rady są potrzebne? Jak są tworzone? Jak funkcjonują? Czy spełniają swoją funkcję? Czym w zasadzie są? Mamy nadzieję, że ta publikacja, którą odważymy się nazwać naukową, odpowiada na wymienione pytania i wiele innych w przystępny dla każdego sposób. Liczymy też, że wywoła ona dyskusję, a także że pojawią się inne, nowe pytania, na które czym prędzej pojawią się odpowiedzi. Chcielibyśmy zachęcić do prowadzenia częstszych, rzetelnych analiz dotyczących młodzieżowej samorządności, o której wciąż mówi się za mało. A przecież osoby w wieku przedprodukcyjnym to niemal jedna piąta całego społeczeństwa, czyli bardzo duża część, której głos musi być słyszalny i wzięty pod uwagę.
Uczestnictwo młodzieży w debacie publicznej, życiu społecznym i politycznym jest coraz częściej przedmiotem debaty i rozważań. Czy młodzi powinni mieć realny wpływ na sprawy polityczne? Jeżeli tak, to za pośrednictwem jakich środków powinno się to odbywać? A może młodzież ma już takie możliwości, jednakże nie chce z nich skorzystać? Te pytania będą stanowiły wypadkową do dalszych analiz w kontekście różnych obszarów życia społecznego i politycznego. Omawiając te zagadnienia, nie można pominąć wpływu pandemii SARS-CoV-2, której skutki są również przedmiotem pracy. Analizie zostały też poddane problematyczne jak dotąd zagadnienia dotyczące m.in. domniemania kompetencji gmin, powiatów i województw, różnic między zadaniami a kompetencjami w kontekście młodzieżowych rad czy ich statutu.
Ostatecznie przedstawiamy propozycję lektury, która w skondensowany sposób przedstawia partycypację obywatelską młodzieży, zagadnienie czynnego i biernego prawa wyborczego, charakterystykę w tym kontekście młodzieżowych organów na szczeblu krajowym, a także ich ocenę. Nie należy również zapominać o organizacjach pozarządowych, w których spory udział mają młodzi obywatele i choć temat ten został jedynie zasygnalizowany, ze względu na główny temat pracy, to należy pamiętać także o tym zakresie działań. Publikacja zawiera analizę historyczną młodzieżowych rad, tego, jak młodzieżowa samorządność w Polsce dotarła do tego punktu, w którym jest teraz. Niezwykle ważny jest też aspekt nowelizacji dotyczącej młodzieżowych rad, podpisanej przez Prezydenta RP w czerwcu 2021 roku. Jako uczestnicy, a także obserwatorzy tego procesu podjęliśmy się komentarza i oceny tejże zmiany. W końcu należy wspomnieć o badaniach, które przeprowadziliśmy, i ich analizie, charakteryzujących aktualny stan młodzieżowych rad, ale też zawierających wiele uniwersalnych treści, określających praktykę, którą wypracowano przez lata.

(ze Wstępu)

Publikacja dostępna online w formacie pdf w poniższej zakładce: Załączniki