Tomasz Lisowski, Przekłady Jakuba Wujka w odnowie leksyki Nowego Testamentu gdańskiego (1606). Ujęcie dystrybutywno-kontekstowe

W 1606 roku w Gdańsku w drukarni wdowy po Guilhelmie Guilmothanie za sprawą Kościołów protestanckich – sygnatariuszy zgody sandomierskiej (kalwinów, luteranów, braci czeskich) ukazał się Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa z greckiego na polski język z pilnością przełożony. A teraz znowu przejrzany i z dozwoleniem Starszych wydany.

Ten renesansowy przekład tradycji ewangelickiej zredagowany przez Daniela Mikołajewskiego i Teofila Turnowskiego pozostaje w relacjach intertekstowych ujawniających się na płaszczyźnie leksykalnej przede wszystkim z Biblią brzeską (1563), której miał być rewizją, ale także z dwoma doktrynalnie odmiennymi, potrydenckimi przekładami w redakcji Jakuba Wujka z Nowym Testamentem (1593) oraz z Biblią (1599). Wraz z poprzedzającymi go polskimi translacjami biblijnymi, których geneza inspirowana była ideami reformacji lub reakcją na nią, jest on dokumentem istotnego etapu ewolucji polskiego języka literackiego, a tym samym także istotnego etapu kształtowania się polskiego stylu biblijnego, współtworzącego jedną z odmian funkcjonalnych języka ogólnego, jaką jest polski język religijny. Jest przekładem poprzedzającym ostatnie renesansowe dokonanie translatorskie polskich ewangelików – Biblię gdańską (1632) w przekładzie Daniela Mikołajewskiego, która stała się dla nich na ponad 350 lat polskim tekstem kanonicznym Biblii.

Analiza o charakterze dystrybucyjno-kontekstowym zmierzać będzie do wskazania tych miejsc biblijnych Nowego Testamentu gdańskiego z 1606 roku, w których polskimi ekwiwalentami leksemów greckiego oryginału są leksemy tożsame z tymi przywołanymi w jednym z przekładów w redakcji Jakuba Wujka lub w nich obu i substytuujące podstawienia leksykalne przywołane w Nowym Testamencie Biblii brzeskiej. Spełniające ten warunek podstawienia leksykalne wprowadzone do przekładu gdańskiego z 1606 roku w miejsce ich odpowiedników w przekładzie brzeskim z 1563 roku określane będą w dalszym ciągu rozważań jako substytuty lub leksemy substytuujące.

Analiza prowadzona będzie z uwzględnieniem następujących założeń, istotnych w interpretacji jej wyników – po pierwsze, mimo braku pewności, który polski przekład redaktorzy gdańscy konfrontowali z tekstem greckiego oryginału Nowego Testamentu (czy był to przekład brzeski, czy była to translacja Marcina Janickiego, która z kolei mogła być autorską rewizją translacji brzeskiej), uznać należy, że wprowadzone w konkretnych miejscach biblijnych do edycji gdańskiej z 1606 roku leksemy alternatywne wobec użytych w Nowym Testamencie Biblii brzeskiej dowodzą braku akceptacji redaktorów gdańskich dla podstawień leksykalnych w przekładzie brzeskim; po drugie, motywem skłaniającym redaktorów gdańskich do wprowadzania w konkretnych miejscach biblijnych leksemów alternatywnych wobec tych przywołanych w translacji brzeskiej, a tożsamych z ich odpowiednikami w przekładach w redakcji Jakuba Wujka, było poszukiwanie możliwie najbardziej adekwatnych polskich ekwiwalentów leksemów greckiego oryginału.

Wyniki uwzględniającej takie założenia analizy pozwolą, po pierwsze, wnioskować o stopniu leksykalnej zależności filiacyjnej tekstu gdańskiego, przekładu wyrastającego z tradycji kalwińsko-luterańskiej, od przekładów w redakcji Jakuba Wujka, powstałych w polskim środowisku jezuickim zgodnie z wytycznymi katolickiego kontrreformacyjnego soboru trydenckiego; po drugie, na ile jest to możliwe, stwierdzić, do jakiego stopnia przekład Nowego Testamentu 1593 roku oddziaływał na leksykę przekładu gdańskiego w zakresie analizowanych miejsc biblijnych (obydwa przekłady w redakcji Jakuba Wujka z 1593 i 1599 roku różnią się stosunkiem tłumacza / kolegium cenzorskiego wobec oryginalnego tekstu greckiego Nowego Testamentu jako podstawy translacji, o czym czytamy we wstępach do tych przekładów, co niekiedy generuje różnice między przywoływanymi w danym kontekście biblijnym podstawieniami leksykalnymi, jednak w wielu przypadkach ekwiwalenty przywoływane w przekładzie z 1593 roku są tożsame z ich odpowiednikami w przekładzie z 1599 roku); po trzecie, oszacować walor stylistyczny leksemów wprowadzonych do przekładu gdańskiego na wzór translacji w redakcji Jakuba Wujka oraz ich odpowiedników w przekładzie brzeskim.

(Ze wstępu)