Konrad Rachut, Podmioty aktywności dyskursywnej wobec tworzenia i tłumaczenia onimów literackich. Analiza konceptualna polskiego i rosyjskiego przekładu sagi o Harrym Potterze

Seria: Dystertacje Wydziału Neofilologii UAM (Seria Nowa), z. 1 (2020)

Koncepty onomastycznoliterackie stanowią immanentny fundament konceptualny każdego dzieła literackiego, natomiast przypisane do nich onimy literackie są integralnymi częściami składowymi struktury tekstu literackiego. Dzięki użyciu konglomeratów onimy literackie – koncepty onomastycznoliterackie pisarz stwarza elementy świata przedstawionego i wyznacza ich granice, a za pośrednictwem tekstu napełnia je treścią. Z tego wynika aspekt lingwistyczny i kulturowy onimów literackich, nad którym zdaje się jednak górować aspekt kognitywny. Temu ostatniemu nie poświęcono dotychczas wystarczającej uwagi w badaniach onomastyki literackiej, co może dziwić w obliczu nieustannie umacniającej się pozycji perspektywy antropocentrycznej i paradygmatu kognitywnego w językoznawstwie.
Komentując badania dotyczące onomastyki literackiej należy stwierdzić, że w literaturze przedmiotu poświęconej tej problematyce dominuje perspektywa funkcjonalna reprezentowana przez większość badaczy [Wilkoń 1970, Sarnowska-Giefing 1984, Kosyl 1992, Szewczyk 1993, Głowacki 1999, Raszewska-Klimas 2002, Domaciuk 2003, Sarnowska-Giefing 2003, Szelewski 2003], a w jej tle lokuje się ujęcie tekstologiczne, inaczej nazywane genologicznym, [Bertills 2003, Wieczorek 2010, Rutkiewicz-Hanczewska 2013, Hrynkiewicz-Adamskich 2016] i ontologiczne [Kripke 2011]. Takie rdzennie językoznawcze perspektywy badawcze problematyki onimów literackich częściowo kontrastują z badaniami literaturoznawczymi, którym przyświeca podejście postmodernistyczne [Cyzman 2009, Graf 2011, 2015]. Niemniej jednak, w obrębie zarówno językoznawczej, jak i literaturoznawczej grupy perspektyw badawczych onomastyki literackiej nie zwraca się wystarczającej uwagi na aspekt kognitywny tak istotny dla tekstów literackich, a więc kluczową rolę pełnioną przez złożone procesy słowno-myślowe podmiotów komunikacji literackiej, które zbiorczo określam jako dyskurs lub aktywność dyskursywna. Jest to mentalna przestrzeń, pod wpływem funkcjonowania której tekst literacki powstaje lub w ramach której poddawany jest interpretacji.
Mając na względzie powyższe uwagi w ramach tej monografii staram się wskazać i opisać przesłanki do przeniesienia akcentu stawianego w metodologiach analizy onimów literackich z płaszczyzny tekstu literackiego na dyskursywną przestrzeń konceptosfery literackiej znajdującą się poza nim, która jest zakotwiczona w umysłach podmiotów procesu komunikacji literackiej. To może pozwolić zacząć pojmować onimy literackie nie tylko jako struktury językowe, lecz przede wszystkim jako struktury mentalne, co umiejscawia w centrum uwagi pierwiastek antropocentryczny komunikacji literackiej, dlatego że to właśnie umysł człowieka stanowi środowisko generowania konceptów onomastycznoliterackich. Dlatego można zauważyć, że, z jednej strony, z punktu widzenia pisarza tekst literacki jest fragmentaryczną werbalizacją całokształtu jego umysłowej i językowej aktywności dotyczącej elementów świata przedstawionego w tekście literackim. Z drugiej zaś strony, biorąc pod uwagę perspektywę czytelnika i tłumacza, dla tych instancji procesu komunikacji literackiej tekst literacki jest bodŸcem werbalnym, w wyniku interakcji z którym jest uruchamiany proces kształtowania subiektywnego obrazu literackiego świata przedstawionego, który może nie być ekwiwalentny temu autorskiemu. Co nie mniej istotne, tłumacz zajmuje w niniejszym układzie wyjątkowe miejsce, gdyż równocześnie pełni złożoną rolę czytelnika oryginału i autora przekładu. Pozwala to domniemywać, że zakres ujęć teoretycznych istoty onomastyki literackiej i praktycznych metod prowadzenia jej analiz powinien nabrać charakteru interdyscyplinarnego. Innymi słowy, należy dążyć do zjednoczenia postulatów paradygmatu funkcjonalnego, tekstologicznego i ontologicznego, jak również kognitywno-pragmatycznego, dzięki czemu stanie się możliwe osiągnięcie pełniejszych rezultatów badań nazewnictwa literackiego.
(ze wstępu)

Publikacja dostępna online  w formacie pdf w poniższej zakładce: Załączniki