Ewa Stryczyńska-Hodyl, Narodziny drzew. Litewska bajka magiczna "królowa węży" - mit czy mistyfikacja

„Królowa węży” to bajka magiczna, którą w międzynarodowym katalogu ATU sklasyfikowano jako typ 425 podtyp M. Najprościej rzecz ujmując, jest to fabuła, która opowiada o związku kobiety z mieszkającym w wodach wężem, w zakończeniu której wąż zostaje zabity, a jego rodzina podlega metamorfozie przyjmując inne formy istnienia. W bałtyckich wariantach rodzina węża najczęściej zmienia się w drzewa.
Dla Bałtów (Litwinów i Łotyszy) to niezwykle ważna i wyjątkowa baśń. Widać to chociażby po liczbie zebranych wariantów – litewskich zgromadzono 182, łotewskich 87. O wyjątkowości tej bajki magicznej świadczy także zainteresowanie naukowców, zarówno folklorystów, jak i religioznawców, filozofów, czy wreszcie badaczy zajmujących się zgłębianiem mitologii ludów bałtyckich. Wydaje się, że ciekawość w dużej mierze wynika z faktu, że w bajce pojawiają się znane ze źródeł historycznych obiekty czci. Norbertas Velius, który sam niejednokrotnie kwestie związane z tą fabułą poruszał, podkreślił, że większość tych, którzy publikowali i badali tę bajkę dostrzegła jej mityczność – związek z kultem węża i drzew. Poza tym trzeba dodać, że bajka ta cieszy się wyjątkową popularnością wśród twórców, którzy inspirując się opowiedzianą w niej historią dziewczyny i węża, stworzyli cały szereg dzieł, poczynając od literatury, a na sztukach plastycznych kończąc.
Zwłaszcza w odniesieniu do Litwinów możemy powiedzieć, że opowieść ta zakorzeniona jest w ich świadomości, bowiem odcisnęła ona głębokie piętno na ich kulturze i, mimo upływu lat, nadal potrafi inspirować. W niniejszej książce postaramy się prześledzić niektóre kwestie związane z historią tej bajki magicznej, przedstawić propozycje i możliwości jej interpretacji, ale także pochylić się nad problemem wpływu, jaki na bajkę tę miała postać Józefa Ignacego Kraszewskiego.
Podstawowe pytanie związane, z rozważaniami, jakie podejmujemy na kartach tej książki, zostało sformułowane już w samym tytule czy „Królowa węży” to mit, czy może raczej mistyfikacja. Pytanie to jest oczywiście w jakimś sensie prowokacyjne, żeby nie powiedzieć przewrotne i dotyczy dwóch zupełnie odrębnych kwestii. Po pierwsze, czy traktowanie bajki (jakiejkolwiek) jako mitu w ogóle jest uprawione. Po drugie, czy ta konkretna bajka magiczna w istocie jest bajką ludową, czy też może u jej źródeł mamy do czynienia z mistyfikacją – stworzeniem tekstu, który opublikowany jako zasłyszany wśród ludu, zrobił potem zawrotną karierę i ostatecznie stał się specyficznym, litewskim „mitem”.